1
00:00:05,032 --> 00:00:13,120
Adi eta mugi!

2
00:00:33,032 --> 00:00:34,920
Emaidazu hori!

3
00:00:35,360 --> 00:00:38,360
Jada ez da soilik hartz zurien kontua.

4
00:00:39,640 --> 00:00:45,440
Une honetan, zibilizazioaren patua hari fin baten gainean dabil.

5
00:00:45,800 --> 00:00:50,240
Orain arte, klima aldaketaren eragina kalkulatzeko erabiltzen genuen moduak

6
00:00:50,360 --> 00:00:53,360
alde batera utzi du puzzlearen pieza hagitz garrantzitsu bat.

7
00:00:53,400 --> 00:00:58,520
Munduko klima sistemaren puntu kritikotik oso gertu gaude.

8
00:00:59,160 --> 00:01:01,720
Eta atzera bueltarik gabeko puntua da hori.

9
00:01:01,760 --> 00:01:06,520
Hori igarota, aldaketa katastrofikoak benetan saihestezinak izanen dira.

10
00:01:06,960 --> 00:01:08,920
Pentsa ezazu horretan, modu honetan:

11
00:01:08,960 --> 00:01:10,960
Azken hiru milioi urteetan,

12
00:01:11,000 --> 00:01:15,760
gure planetako klima bi egoera egonkorretako batean izan da,

13
00:01:15,800 --> 00:01:21,080
eguzkiaren eraginean izaniko aldaketa txikiek batetik bertzera bulkatu baikaituzte.

14
00:01:21,440 --> 00:01:26,320
Mutur hotzean gaudelarik, planetak izotzaldia pairatzen du.

15
00:01:26,480 --> 00:01:30,560
Epelagoan gaudelarik, planetako klima gaur egungoaren oso antzekoa da.

16
00:01:30,600 --> 00:01:34,400
Eta horrela izan da gizon-emakumeen historia osoan.

17
00:01:34,440 --> 00:01:37,400
Baina arazoa da erregai fosilen erabilerak

18
00:01:37,400 --> 00:01:40,360
geroz eta gehiago hurbildu gaituela puntu kritikora,

19
00:01:40,400 --> 00:01:43,480
geroz eta gehiago mendi horren maldara.

20
00:01:43,520 --> 00:01:48,440
Puntu kritikoa da mendiaren gailurra iragaten duen puntua.

21
00:01:48,480 --> 00:01:51,360
Hortik aitzina, jada ez dugu bulkatzen segitu beharrik

22
00:01:51,400 --> 00:01:55,400
planeta maila anitzez beroago batera eramateko.

23
00:01:55,440 --> 00:01:58,800
Planetak bere kabuz segituko baitu maldan beheiti.

24
00:01:59,160 --> 00:02:04,600
Puntu kritiko hori izan, bada klimaren zenbait gurpil zoro direla-eta.

25
00:02:04,640 --> 00:02:11,880
Mekanismo horiek berotzea anplifikatzen dute eta aurretik jakin ezin diren aldaketak sortzen dituzte.

26
00:02:12,680 --> 00:02:15,360
Horietako bat Albedo efektua da:

27
00:02:15,400 --> 00:02:20,880
Substantzia zuriek beltzek baino gehiago islatzen dute eguzki erradiazioa,

28
00:02:21,000 --> 00:02:24,032
eta munduaren berotzeak izotza eta elurra urtzen dituen heinean,

29
00:02:24,160 --> 00:02:26,880
geroz eta ilunagoak diren ozeanoak eta lurrak gelditzen dira agerian,

30
00:02:26,880 --> 00:02:32,000
eta beroa xurgatzen dute, islatu beharrean, eta berotzea areagotzen dute,

31
00:02:32,200 --> 00:02:36,032
eta bero handiago horrek izotz eta elur gehiago urtzen du, eta abar eta abar.

32
00:02:36,920 --> 00:02:42,720
Ur-lurruna berotegi efektuko gas garrantzitsua da, CO2 baino garrantzitsuagoa.

33
00:02:42,760 --> 00:02:45,960
Gizakiok ez gara zuzenki ur-lurrun asko igortzen ari,

34
00:02:46,000 --> 00:02:49,160
baina planeta berotzen den heinean lurruntzea handitzen da,

35
00:02:49,200 --> 00:02:53,480
hezetasuna goititzen du, eta Lurraren estalki termikoa loditzen du.

36
00:02:53,520 --> 00:02:58,480
Horrek tenperatura handitzen du, eta horrek lurruntzea areagotu, eta abar eta abar.

37
00:02:59,560 --> 00:03:04,800
Normalean, gizakion jarduerak urtero sortzen duen CO2-ren erdia

38
00:03:05,032 --> 00:03:09,480
basoek, planktonak eta ozeanoek beraiek xurgatzen dute berriz.

39
00:03:09,800 --> 00:03:12,800
Baina ozeanoen azala geroz eta azidoago bilakatzen ari da

40
00:03:12,800 --> 00:03:16,120
horretan disolbaturik dagoen CO2 kontzentrazioa handitzen den heinean.

41
00:03:16,200 --> 00:03:20,560
Era berean, gainazalean, uraren tenperatura ere handitzen ari da,

42
00:03:20,640 --> 00:03:25,880
horrek ur azidoko geruza sortzen du ozeanoen azalean,

43
00:03:25,960 --> 00:03:30,400
eta geruza horrek atmosferako CO2 finkatzen duen planktona hiltzen du.

44
00:03:30,400 --> 00:03:35,280
Eta are makurragoa dena: ur beroak ur hotzak baino CO2 gutxiago atxikitzen du.

45
00:03:35,280 --> 00:03:41,280
Eta ura berotzen delarik, xurgaturiko CO2ren parte bat askatzen du.

46
00:03:43,360 --> 00:03:48,640
Itsasoko ekosistemak CO2 biltzaile diren gisa berean, lurreko ekosistemak ere badira,

47
00:03:48,680 --> 00:03:52,120
eta atmosferatik karbonoa hartzen dute eta beren hazkuntzan baliatzen dute.

48
00:03:52,880 --> 00:03:56,840
Baina ekosistema horiek berotzen diren heinean, desoreka jasaten dute:

49
00:04:01,000 --> 00:04:05,120
Lurreko mikroorganismoak geroz eta eraginkorragoak bilakatzen dira karbonoa askatuz,

50
00:04:05,160 --> 00:04:10,320
eta, ondorioz, biltzaile izatetik karbono iturri izatera pasatzen da ekosistema.

51
00:04:10,640 --> 00:04:18,960
Tenperatura handitzen den heinean, euri gutxiago egiten du, basoak erretzen dira,

52
00:04:18,960 --> 00:04:22,240
eta zuhaitzetan gorderiko karbono guztia ke bilakatzen da;

53
00:04:22,320 --> 00:04:26,360
kea berotegi efektuko gasei batzen zaie, eta berotzea areagotzen du.

54
00:04:26,400 --> 00:04:29,320
Eta horrek are gehiago degradatzen ditu karbono biltzaileak.

55
00:04:30,840 --> 00:04:37,560
Siberian, Frantzia eta Alemaniaren tamainako lur izoztuko area bat,

56
00:04:37,560 --> 00:04:41,120
“permafrost” izenekoa, urtzen ari da,

57
00:04:41,160 --> 00:04:45,080
eta urtzen den heinean, oso metano kantitate handiak askatzen ditu.

58
00:04:45,320 --> 00:04:49,320
Berotegi efektuko gasa da metanoa (CH4), atmosferan bizitza laburra duena,

59
00:04:49,400 --> 00:04:54,600
baina irauten duen bitartean, berotzeko bere gaitasuna CO2rena halako 20 da.

60
00:04:54,640 --> 00:04:58,320
Eta metano gehiago askatzen delarik, berotzea handitzen da,

61
00:04:58,400 --> 00:05:02,680
eta permafrost gehiago urtzen da… eta metano gehiago askatzen da…

62
00:05:03,200 --> 00:05:09,320
Zoritxarrez, Artikoko tundra ez da metano izoztuko biltegi handiak dituen toki bakarra.

63
00:05:09,480 --> 00:05:14,360
Itsas hondoan, 10 bilioi metano tona egonen dira,

64
00:05:14,400 --> 00:05:17,840
kristal izoztu gisa bilduak, munduko hainbat itsasotan banatuak.

65
00:05:17,880 --> 00:05:23,000
Itsasoak nahikotxo berotzen badira -eta inork ere ez daki zenbat izan daitekeen hori-,

66
00:05:23,032 --> 00:05:27,160
gerta daiteke metano hori atmosferara bat-batean askatzea.

67
00:05:27,640 --> 00:05:35,120
Hori gertatu zen azken aldian, munduko tenperatura 10 gradu inguru igo zen.

68
00:05:38,080 --> 00:05:41,560
Beraz, erretroelikadura mekanismo hauek, gurpil zoro hauek,

69
00:05:41,640 --> 00:05:45,120
esplikatzen dute zergatik gure munduko klima sistema arriskuan dagoen.

70
00:05:45,200 --> 00:05:49,080
Gainera, sistemaren bukle bakoitzak bere puntu kritikoa du,

71
00:05:49,320 --> 00:05:54,560
eta, erretroelikadura konplexu honetan, bukleen arteko harremana zein den zehaztea

72
00:05:54,600 --> 00:05:58,520
falta zaie klima aurreikusteko ereduei.

73
00:05:59,280 --> 00:06:05,160
Orain arte, planetako tenperatura 0,8 gradu igo da.

74
00:06:05,920 --> 00:06:11,920
Baina gasak igortzen direnetik tenperatura igotzen den arte 40-50 urte pasatzen direnez,

75
00:06:12,032 --> 00:06:14,520
jada atmosferan diren gas igorpenek

76
00:06:14,520 --> 00:06:20,480
bertze 0,6 gradutan goitituko dute tenperatura hurbilen hamarkadetan.

77
00:06:20,600 --> 00:06:24,720
Eta horrek maldaren gailurrean berean jarriko gaitu,

78
00:06:24,760 --> 00:06:27,680
edo haratago.

79
00:06:29,000 --> 00:06:37,840
Eta, muga kritiko hori gurutzatuz gero, baliteke tenperatura 6 gradu gehiagotan handitzea.

80
00:06:37,880 --> 00:06:42,320
Hori gertatuko balitz, naturan suntsipen izugarri handia izanen litzateke

81
00:06:42,360 --> 00:06:46,680
eta gurekin planeta partekatzen duten landare eta animalia anitz desagertuko litzateke.

82
00:06:46,680 --> 00:06:52,032
Kontrako bidean, arratoiak, labezomorroak eta eltxoak ugarituko lirateke

83
00:06:52,080 --> 00:06:55,360
ekosistemak deseginen diren heinean.

84
00:06:56,960 --> 00:07:01,720
Gizakiek nozituko duten lehenbiziko ondorioa izanen da edateko ura asko murrituko dela.

85
00:07:01,800 --> 00:07:06,000
Euri ereduak aldatzen diren heinean, glaziareetatik edaten duten ibaiak idortuko dira

86
00:07:06,032 --> 00:07:08,800
eta ozeanoen igotzeak ur freatikoak kutsatuko ditu.

87
00:07:08,880 --> 00:07:14,680
Uztak galduko direnez, basoak erreko direnez, basamortuak zabalduko direnez, eta kostaldeak urez beteko direnez,

88
00:07:14,880 --> 00:07:18,600
milioika pertsonak bere gauzak bildu

89
00:07:18,680 --> 00:07:22,520
eta bizitza hobe baten bila mugituko dira.

90
00:07:22,720 --> 00:07:24,760
Baina nora joanen dira?

91
00:07:25,080 --> 00:07:28,032
Hondamendia gorabehera, gizateriak bizi ahal izanen du.

92
00:07:28,160 --> 00:07:32,760
Baina zer erran nahi du ‘gizateria’ hitzak mundu honetan, non bizitzeko baldintza onak dituzten herriek

93
00:07:32,960 --> 00:07:39,520
beren baliabide gehienak gastatuko baitituzte milioika pertsona gosetu errefusatzeko borrokan.

94
00:07:39,640 --> 00:07:44,800
Eta, kasu, gosetu horiek ezin dira beren herrietan bizi guk egin diegunagatik.

95
00:07:45,880 --> 00:07:48,560
Egun, mundua armaz josita dago.

96
00:07:48,680 --> 00:07:53,520
Nahikoa arma daude planetako zazpi pertsonatik bat armatzeko.

97
00:07:55,032 --> 00:07:59,760
Eta munduak bere biztanleei eusteko duen gaitasuna kolokan dagoelarik,

98
00:08:00,400 --> 00:08:04,400
ohartzen gara ez garela bakean hilen.

99
00:08:06,200 --> 00:08:09,000
Ongi, ongi. Honatx albiste ona:

100
00:08:09,000 --> 00:08:12,080
Hori guztia ez da saihestezina… Oraindik.

101
00:08:12,760 --> 00:08:16,560
Hau ez da ikaraturik gelditzeko edo etsitzeko tenorea.

102
00:08:16,600 --> 00:08:20,280
Ahal dugun bitartean ekiteko tenorea da hauxe.

103
00:08:21,000 --> 00:08:24,200
Onar dezagun zalantza izugarri handia dugula:

104
00:08:24,240 --> 00:08:28,080
ez baitakigu gobernuak eta korporazioak gai izanen ote diren

105
00:08:28,160 --> 00:08:30,480
mehatxu honi erantzuteko gelditzen zaigun denboran.

106
00:08:30,520 --> 00:08:35,480
20 urte daramatzate, baina ez dute konponbiderik erakutsi.

107
00:08:36,880 --> 00:08:41,240
Eta hori hala da beren doktrina faltsuak lehentasuna ematen dielako

108
00:08:41,280 --> 00:08:48,240
epe laburreko erabilerei eta mugarik gabeko hazkunde ekonomikoari, bizitzaren iraupenaren aitzinetik.

109
00:08:48,760 --> 00:08:52,000
Ez dago misterio handirik egin behar dugun horretan.

110
00:08:52,000 --> 00:08:54,720
Eta hori da gas igorpenak murriztea, zientzialariek gomendatu bezala.

111
00:08:55,120 --> 00:08:59,840
Sinpleki, GUTXIAGO KONTSUMITU behar dugu.

112
00:08:59,840 --> 00:09:03,280
Baina hori eztabaidatik at utzi dute gure gizarte honetan,

113
00:09:03,160 --> 00:09:08,360
geroz eta handiagoa den energia kontsumoa eta natur baliabideen kontsumoa oinarri dituen gizarte honetan.

114
00:09:08,800 --> 00:09:11,320
Inork ez ditu erantzun guztiak.

115
00:09:11,320 --> 00:09:16,200
Baina jakin, badakigu hau ez dela bizitzeko modu bakarra.

116
00:09:16,400 --> 00:09:19,400
Eta, ziurrenik, bizimodu honek gu guztiok akabatuko gaituenez,

117
00:09:19,480 --> 00:09:24,000
onena da lehenbailehen bertze aukera batzuk bilatzen hastea.

118
00:09:24,960 --> 00:09:29,720
Jakina, argi dago klima aldaketaren aurkako borroka irabazteko

119
00:09:29,800 --> 00:09:35,520
ez dela nahikoa izanen bizimoduetan aldaketa handiak egitea,

120
00:09:35,520 --> 00:09:41,400
interes boteretsuei ere aurre egin beharko diegula,

121
00:09:41,440 --> 00:09:46,000
eta interes horiek ez direla geldituko ezerren aurrean, eta guk behar ditugun aldaketak eragozten saiatuko direla.

122
00:09:45,920 --> 00:09:49,360
Kontsumitzaile soil baino gehiago izan behar dugu.

123
00:09:50,480 --> 00:09:53,520
Hauek ezohiko garaiak baitira.

124
00:09:53,720 --> 00:10:00,000
Munduaren berotzea eragoztea da gizakiak bere historia osoan egin duen lanik garrantzitsuena.

125
00:09:59,600 --> 00:10:02,720
Eta guri dagokigu egitea.

126
00:10:02,720 --> 00:10:07,360
Ez badugu egiten, gure bizitzetan egin izan dugun guzti-guztia

127
00:10:07,400 --> 00:10:11,320
suntsituko da, edo ez du batere zentzurik izanen.

128
00:10:11,400 --> 00:10:15,280
Gure aitzinetik etorri zirenek ez zuten arazo hau ezagutzen,

129
00:10:15,320 --> 00:10:19,000
eta gure gibeletik etorriko direnek ezin izanen dute deus ere egin.

130
00:10:19,640 --> 00:10:23,280
Baina guretako, astia dago oraindik!

131
00:10:23,400 --> 00:10:30,000
Beraz, onena dugu ekiten hastea!

132
00:10:54,640 --> 00:10:59,160
Euskarazko azpitituluak: Asier Azpilikueta (Ekologistak Martxan - Iruñea)